Cumhuriyetin Rize'ye yansıyan yüzü

Rize bir Cumhuriyet şehridir. Çay Cumhuriyet’in Rize iline armağanıdır. Önemli günlerin çeyrek, yarım ve bir asrı itina ile kutlanılır. Buna Rize’de Cumhuriyet’in 75. Yıldönümünde canlı tanık oldum. Yarınlara o günleri anımsatacak yayınlar adlandırmalar olur.  Rize Valiliği Cumhuriyeti’n 75. Yılında üstünde 75. Yıl logosuyla kitap basmış, Rize’de bazı yerlere 75. Yıl adı verilmişti. Cumhuriyet’in 100. Yılına bun heyecanı görememek beni üzdü. Eleştirmek işin kolayı peki sen ne yaptın diyecekler olursa bir Cumhuriyet bireyi olarak Cumhuriyet’in Rize’ye Yansıyan Yüzü – Rizelilerin Hemşehrisi Gazi Mustafa Kemal Atatürk – Rize Tarihinde Cumhuriyet Bayramı Törenleri isimli üç sunum hazırladım. Bunları bayram boyunca sizlerle paylaşacağım.

İşte bu sunumların ilki

Cumhuriyet’in Rize’ye Yansıyan Yüzü 100 Yıldan Yüz Fotoğraf

1924

Gazi Mustafa Kemal Atatürk; Rize’yi ziyaret etti.

1925

Şapka Kanunu'nun ardından Rize’de yaşanan olaylar sonrası Rize’de toplanan İstiklal Mahkemesi yargılanan 143 kişinin 8'i hakkında 13 Aralık'ta idam kararı verdi.

1926

İyidere Kereste fabrikası tam kapasite üç vardiya sistemine geçerek bölgenin önemli kuruluşu haline geldi.

1927

Cumhuriyet Döneminde ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında Rize’nin nüfusu 171.667 kişi olarak tespit edilmiştir.

1928

Nâzım Hikmet Sovyetler Birliği / Gürcistan sınırından kaçak olarak Türkiye'ye girerken yakalandı. Rize Ağır Ceza Mahkemesi'nce pasaportsuz olarak sınırı geçme suçundan üç gün hapse mahkûm edildi. 14 Ekim 1928

1929

Rize’yi sel vurdu. Sellerin tesiriyle bir dağ ortadan yarıldı. 23 köyde 506 ev yıkıldı. 425 kişi öldü. Akşam Gazetesi 15 Temmuz 1929.

1930

Rize şehir merkezi tarihinin en karlı kışını geçirdi. Kar bir adam boyunu geçti.

1931

Rize’de ilk matbaa ve gazete Mustafa Cavaş tarafından Rize Matbaası ve Gazetesi adıyla hizmete açıldı. 5 Ağustos 1931

1932

Yaşanan deniz taşkını Rize İskelesi’ni kullanılamaz hale getirmişti. Yelkenliler battı, Rize’ye getirilmekte olan yağlar denize döküldü. 29 Kasım 1932

1933

Cumhuriyet’in 10. Yıldönümü bütün yurtta olduğu gibi Rize’de de büyük bir coşkuyla kutlandı.

1934

Çayeli Limanköy İlk Mektebi halk tarafından imece usulüyle onarıldı.

1935

Rize Halkevi Köycülük Komitesi yoksul köylülerin resmi dairelerdeki işlerini ücretsiz takip ediyor. Bunun için belediyede ve Fikri Kumbasar’ın yazı evindeki Köycü komitesi üyelerine başvurunuz.   Gazetesi 13 Haziran 1935

1936

Rize Belediyesi İtfaiye Ekibi görev başında.

1937

Çay Rize’de karaya vurdu: Rusya’dan sandıklarla getirilen ilk parti çay tohumu ve fidanları Rize iskelesinde törenle karşılandı. 19 Mart 1937.

1938

Eyidere Nahiyesi Telgraf Merkezi açıldı. 23 Nisan 1938.

1939

Pazar Ortaokulu eğitim seviyesindeki kalite ile bölgenin adından söz ettirmeye başladı.

1940

Rize Şoförler Birliği kuruldu.

1941

Milli Eğitim Bakanlığı İftihar Listesinde Rize ve Pazar ortaokullarının yer alması gurur verici oldu.

1942

Mehmet Mataracı (1) Milli bayram kutlama törenlerinde yerini alıyordu.

1943

Çayeli Ortaokulu öğrencilerinin sahnelediği Haydi isimli piyes sonrası oyuncular bir arada. 30 Nisan 1943.

1944

Rize Çayı ulusal basında genişçe yer alıyordu. Vakit Gazetesi 18 Mayıs 1944.

1945

Rize’de Cumhuriyet coşkusu meydanlara taştı. 29 Ekim 1945.

1946

Rize de ilk çay fabrikasının temeli atıldı. 2 Temmuz 1946.

1947

Rize ilinin ilk çay Fabrikası (Rize Çay Fabrikası) üretime başladı. 16 Temmuz 1947.

1948

Rize Güneşspor Kulübü Şemsettin Çepni (1) başkanlığında kuruldu. 1 Nisan 1948.

1949

Ekrem Rize'nin (Eski Rize Milletvekili) 1939-1949 Türkiyenin Düştüğü Harp Tehlikesi Kaçırılan Fırsat Bugünkü Vaziyet isimli kitabı yayınlandı.

1950

Rize çayının banisi olarak adlandırılan Zihni Derin Rize Milletvekili olmak için başvuruda bulundu. Ön seçim engelini aşamadı.

1951

Yılın ilk çayıyla “çay demleme günü” kutlandı. 14 Nisan 1951.

1952

Yeni bir eğitim-öğretim dönemi için Rize’ye gelen öğretmenleri Rize Valisi Nazım Üner (Açık renk takım elbiseli) karşılıyor. 5 Eylül 1952

1953

Rizespor, Atatürk’ün Milli Mücadeleyi başlatmak için Samsun’a çıktığı anlamlı günün 34. Yıldönümünde 19 Mayıs 1953 tarihinde kuruldu.

1954

Rize Lisesi ilk mezunlarını verdi.

1955

Pazar Elma Kurutma Fabrikası; Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti tarafından Çay Fabrikasına dönüştürülmek üzere satın alındı. 1 Nisan 1955

1956

Çay bahçesi yapacaklara 350 lira verilecek. Rize’nin Sesi Gazetesi.

1957

Havadan Rize Şehir Merkezi

1958

Rize’de çay üreticilerine finansal destek sağlamak amacıyla “ÇAYBANK A.Ş” adıyla kurulan banka hizmete girdi. 27 Mart 1958.

1959

Anadolu turnesine çıkan Lefter Rize’de Fener Gençlik Kulübü formasıyla İran Karması karşısına çıktı. Maçı Fener Gençlik 2 – 0  kazandı. 11 Ocak 1959

1960

27 Mayıs 1960 askeri müdahale sonrası Rize Valisi olarak atanan Nevzat Gür omuzlarda taşınıyor.

1961

İller Bankası tarafından 1955 yılında İkizdere Santralı’nın inşasına başlanmış, 6 sene sonra 1961 yılında tamamlanarak işletmeye açıldı.

1962

Recep Ali Kulak’ın çalıştırdığı Rize Lisesi futbol takımı bölgede adından söz ettiriyordu.

1963

Türkiye’de ilk ihracat 143 ton olarak gerçekleşmişti. İhracatı kutlamak için Rizeliler iskelede tören düzenledi. 1963

1964

1958 ve 1962 yıllarında Dünya şampiyonluğuna kazanan Rizeli Güreşçi Kazım Ayvaz Tokyo Olimpiyatları’nda Greko-Romen stil 70 Kg da Olimpiyat şampiyonu olarak adını tarihe altın harflerle yazdırdı.

1965

Türk futbolunun efsane ismi Rizeli Şenol Birol’un Birol Pekel ve Fatma Girik ile başrolleri paylaştığı “Şenol Birol Gol” filmi gösterime girdi.

1966

Rizeli Şenol Birol’un Fenerbahçe’ye attığı kafa golü defans oyuncusunun ayaklarının arasından filelerle buluşuyor.

1967

Deniz dolmamış, beton binalar her yanı kaplamamış bir Rize.

1968

Fener Gençlik - Güneşspor ve Rizespor’un güçlerini, Rizespor takımı bünyesinde birleştirilmesi profesyonel geçildi. 2. Lig sözü verilmesine rağmen liglere 3. Ligde başlatıldı.

1969

Rizespor; çıkan olaylar yüzünden Elazığ deplasmanında 3-0 hükmen yenik ilan ediliyor.  Ve Türkiye Profesyonel Liglerinde ilk defa bir takımın 2 puanını siliyordu. 18 Haziran 1969.

1970

Rizespor Kulübü’ne gelir sağlamak amacıyla eşya piyangosu düzenlendi.

1971

Yürürlüğe konan Çay Kurumu Kanunu ile tarım, üretim ve pazarlama dâhil tüm faaliyetler Çay Kurumu Genel Müdürlüğüne devredildi. 4 Aralık 1971

1972

Şenol Birol; bir gösteri maçı için Rize’ye gelen Dostlukspor bayan takımını formasını giymiş. Ortaya muhteşem bir futbolu ziyafeti çıkmıştı. 10 Kasım 1972

1973

1973 yılında Cumhuriyetin 50. Yılı kutlamaları kapsamında Rize'de çay tarımını ve sanayisini temsil eden Çay Filizi temalı anıt Rize meydanında yerini aldı. 29 Ekim 1973.

1974

Fındıklılılar Kıbrıs için yardım kampanyaları düzenledi.

1975

Rize’de denizde petrol kaynıyor. Günaydın Gazetesi 17 Ağustos 1975.

1976

İyidere Çaysan Fabrikası’nın temeli atıldı.

1977

Rize Milletvekili Osman Yılmaz; Rize’nin sorunları için TBMM kürsüsünde konuşma sırası almak için meclis koridorlarında banklarda sabahladığı zamanlar olmuştu.

1978

Tuncay Mataracı Gümrük ve Tekel Bakanı olarak görevlendirildi. 5 Ocak 1978

1979

Rizespor; tarihinde ilk kez 1. Lige (Süper Lig) yükseldi.

1980

Çayeli Belediye Başkanı Sabri Sözer bir seçim vahidini yerini yetirmenin mutluluğunu paylaşıyor. Afişte “Söz vermişti Sözer işte geldi dözer” sözleri dikkat çekiyor. 30 Mayıs 1980.

1981

İstanbul vapurlarının uykucu çocuğu Çakal lakaplı Rizeli Halit Dalkıran Ses Dergisi’nde manşet oluyordu. Ses Dergisi Eylül 1981.

1982

Rize ili Kendirli Beldesi halkı 20 Ekim 1982 tarihinde oylanan anayasa teklifine %98 red oyu verdi.

1983

Ekrem Orhon Başkanlığında Rize Belediyesi tarafından yaptırılan Atatürk Anıtı törenle Rize Cumhuriyet Meydanına yerleştirildi. 1 Mayıs 1983

1984

Yürürlüğe giren kanunla gerçek ve tüzel kişilere yaş çay satın alma işletme ve paketleme fabrikaları kurup işletme hakkı tanındı. 4 Aralık 1984

1985

Fehmi Ekşi başkanlığında Rizespor 1984-85 sezonunda tamamen kendi evlatlarıyla oluşturduğu kadroyla şampiyon olarak 1. Lige (Süper Lig) döndü.

1986

Bakan Cahit Aral, halka Çernobil'deki nükleer santral patlamasından sonrası çay içebilir, içiniz rahat olsun mesajı vermek için kamera önünde çay içmişti. 26 Nisan 1986.

1987

Ayder’de festivali coşkusu.

1988

Yüz üç golle Şampiyon olan Fenerbahçe’de başarının mimari Hasan Vezir’di.

1989

Rize Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı kuruldu. 7 Ekim 1989.

1990

Rize futbolcu Hakan Tecimer’e Milli forma da çok yakışıyor.

1991

Rizespor yapılan Olağanüstü Genel Kurulda alınan kararla, Karadeniz Bölgesi'nin en büyük kamu kuruluşu olan ÇAYKUR ile birleşerek, Çaykur Rizespor Kulübü adını aldı. 9 Şubat 1991.

1992

Rizeli Mehmet Akif Pirim; Barselona Olimpiyatları'nda kazandığı altın madalyayla Türkiye'ye güreşte 24 yıl aradan sonra ilk altın madalyasını getirdi.

1993

Asilsan Ardeşen Silah Sanayi Fabrikası açıldı. 4 Eylül 1993

1994

Tuncer Ergüven ÇAYKUR Genel Müdürü olarak yoğun bir mesaide çalışırken bir yandan da Rizespor Kulübü başkanı olarak görev yapıyordu.

1995

Rize Ticaret Borsası; Tuncer Ergüven başkanlığında kuruldu. 22 Mart 1995

1996

Başbakan Ahmet Mesut Yılmaz’a Rize’de sevgi seli.

1997

Rize Limanı özelleştirilerek RİPORT Rize Limanı İşletmesi Yatırım AŞ’ye devredildi. 6 Ağustos 1997.

1998

Kültür Merkezi’ temeli Kültür Bakanı İstemihan Talay tarafından atıldı. 27 Nisan 1998.

1999

7,4 büyüklüğünde Marmara Depremi sonrası Rize Valiliği Arama Kurtarma Ekibi yardıma koşuyordu.

2000

11 yıllık hasret bitti, Rizespor yeniden 1. Lige (Süper Lig) döndü.

2001

Rize Vakfı tarafından Heykeltıraş Dursun Dönmez'e yaptırılan Milli Mücadele Kahramanı İpsiz Recep'in heykeli Rize Sahil Parkı'na kondu.

2002

Başkan Orhan Keçeli’den ve vakıftan örnek bir vefa: Rize Vakfı kurucu Başkanın Ziya Kalkavan’ın büstü vakfın bahçesinde yerini aldı.

2003

Havadan Rize şehir merkezi.

2004

Rize'de Yeşil Rizemspor Rafting Kulübü Başkanı ve Antrenörü Milli Sporcu Osman Tatoğlu, Fırtına Deresi’nde geçirdiği elim bir kaza sonucu aramızdan ayrıldı. 9 Haziran 2004.

2005

Rize Bezi (Feretiko) tescillendi. 31 Mart 2005.

2006

Rize Üniversitesi kuruldu. 17 Mart 2006.

2007

Devlet Opera ve Balesi Orkestrası; Ankara Rizeliler Derneği ev sahipliğinde Ayder Yaylası’nda,  Ayder Senfonisi isimli bir resital sundu.

2008

Mustafa Karali tarafından organize edilen Rizespor’a emeği geçenler onuruna verilen iftar tam bir vefa göstergesi oldu. 16 Eylül 2008.

2009

Çaykur Didi Stadyumu, Çaykur Rizespor ile Fenerbahçe arasında oynanan özel maç ile açıldı. 12 Ağustos 2009.

2010

Rize Gündoğdu’da yaşanan sel ve heyelan felaketinde 12 vatandaşımız hayatını kaybetti. 2 kişi kayboldu.  3’ü ağır olmak üzere 6 vatandaşımız yaralandı. 26 Ağustos 2010.

2011

Rize Çay Araştırma ve Uygulama Merkezi (ÇAYMER) projesi yürürlüğe girdi. 14 Ocak 2011.

2012

Rize çayın tarihini, kültürünü en güzel şekilde yansıtan Dr. Mustafa Duman’ın Bahçeden İncebel Bardağa Türk Çayı kitabı yayınlandı.

2013

Demet Akbağ, Erdal Özyağcılar’ın başrol oynadığı Sevdaluk dizisi Rize Çamlıhemşin Şenyuva Köyü ve çevresinde çekildi.

2014

Rizeli siyasetçi Recep Tayyip Erdoğan seçimlerde yüzde 51,79 oy alarak Türkiye'nin on ikinci Cumhurbaşkanı olarak yemin edip göreve başladı. 28 Ağustos 2014.

2015

Rize’de atma türkü geleneğinin ustası Osman Efendioğlu, “Yaşayan İnsan Hazinesi” listesine kaydedildi. 1 Eylül 2015.

2016

Rize Belediyesi Meclisi aldığı kararla Cumhuriyet Meydanı’nın ismini 15 Temmuz Demokrasi ve Cumhuriyet Meydanı olarak değiştirdi. 26 Temmuz 2016.

2017

Rize Adli Tıp Merkezi hizmete açıldı. 7 Temmuz 2017.

2018

Türkiye'nin en uzun tüneli Ovit Tüneli ulaşıma açıldı. 13 Haziran 2018

2019

Türkiye'deki ilk organ nakli ameliyatını 3 Kasım 1975'te gerçekleştiren Rize Pazarlı Prof. Dr. Mehmet Haberal, Dünya Organ Nakli Derneği başkanlığına getirildi.

2020

ÇAYKUR; Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Akdenizli çay severlerin damak tadına uygun olarak Mezopotamya Çayı üretti.  

2021

Rize'de yürütülen kentsel dönüşüm çalışmaları kapsamında yarım asır önce deniz dolgusu üzerine yapılan ve günümüzde korozyon nedeniyle tehlike arz eden Belediye Bloklarının yıkımına başlandı. 5 Mart 2021.

2022

Rize-Artvin Havalimanı açıldı. 14 Mayıs 2022

2023

ÇAYKUR Cumhuriyetin 100. Yılı anısına özel koleksiyon çay piyasaya çıkardı.

Not : Cumhuriyet’in 100. Yılına özel çay üreten ÇAYKUR Genel Müdürü Yusuf Ziya Alim, Yardımcısı Erdinç Hatinoğlu, Pazarlama Daire Başkanı Erdal Özbey’e Rize ilinde bir tarih bilinci oluşsun diye mücadele eden Hasan Kemal Yardımcı, Av. Hüseyin  Karaahmetoğlu büyüklerime ve Mustafa Atar kardeşime teşekkürler.